January Effect 2026: Bất ổn Fed và lịch kinh tế dồn dập - Cơ hội giữa bão biến động

Thị trường tài chính toàn cầu bước vào năm 2026 trong một tình thế tiến thoái lưỡng nan: một mặt là kỳ vọng phục hồi theo mùa từ January Effect vốn đã tồn tại hàng thập kỷ, mặt khác là nguy cơ bùng nổ biến động từ cơn bão bất ổn chưa từng có xung quanh Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cùng lịch trình dữ liệu kinh tế dồn dập. Bài phân tích tổng hợp từ WikiFX sẽ kết nối các mảnh ghép thông tin, số liệu và nhận định chuyên gia để vẽ nên bức tranh toàn cảnh về tháng 1 lịch sử này.

Giai đoạn cuối tháng 12/2025 phản ánh rõ sự bất an này. Chỉ số S&P 500 chỉ tăng nhẹ 0,8% trong tháng nhưng đã đảo chiều giảm 0,4% kể từ ngày 24/12 - thời điểm lẽ ra phải chứng kiến đà tăng mạnh của “Santa Claus Rally”. Nhóm cổ phiếu vốn hóa nhỏ (small caps) còn bi đát hơn, giảm hơn 1% trong cùng kỳ.

Điều nghịch lý nằm ở chỗ, các chỉ số đo lường sự sợ hãi như VIX (cho S&P 500) và RVX (cho small caps) lại duy trì ở mức thấp một cách đáng ngờ trong suốt tháng 12. Lịch sử từ CME và Goldman Sachs cảnh báo rằng, sự kết hợp giữa một đợt tăng giá Giáng sinh yếu ớt và chỉ số VIX giảm sâu thường là dấu hiệu báo trước cho một đợt bùng nổ biến động mạnh mẽ trong giai đoạn tháng 1 đến tháng 2.

Và năm 2026, với một cơn bão hoàn hảo đang hình thành xung quanh Fed, kịch bản lịch sử này có nguy cơ cao sẽ lặp lại.

Bản chất của January Effect

January Effect hay còn gọi là Hiệu ứng Tháng Giêng, về cốt lõi, là một hiện tượng theo mùa trong thị trường tài chính khi cổ phiếu, đặc biệt là nhóm vốn hóa nhỏ, có xu hướng tạo ra lợi nhuận vượt trội trong tháng đầu tiên của năm. Cơ chế hình thành của nó dựa trên ba trụ cột chính: hoạt động bán tháo để tối ưu thuế (Tax-Loss Harvesting) vào cuối năm, làn sóng dòng tiền mới đầu năm từ tiền thưởng, quỹ hưu trí và quyết định phân bổ vốn mới, cùng với hiện tượng hồi phục trung bình (Mean Reversion) của những cổ phiếu bị bán quá mức.

Các nghiên cứu dài hạn từ những tổ chức uy tín như Invesco và Fidelity đã ghi nhận sự tồn tại dai dẳng của hiệu ứng này qua nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, sức mạnh và độ tin cậy của nó với tư cách một chỉ báo cho cả năm đã suy giảm đáng kể trong thời hiện đại.

Số liệu cho thấy, trong khi giai đoạn 1928-2000, lợi nhuận trung bình tháng 1 của cổ phiếu vốn hóa nhỏ đạt mức ấn tượng +3.2%, thì từ năm 2000-2023, con số này đã tụt xuống chỉ còn +0.1%. Sự suy yếu này bắt nguồn từ tính hiệu quả ngày càng cao của thị trường, sự thống trị của các định chế tài chính lớn, có năm tài chính không trùng với năm dương lịch, và việc các nhà đầu tư thường “đi trước một bước” bằng cách mua vào ngay từ tháng 12.

Do đó, hiệu ứng ngày nay thường biểu hiện không phải như một đợt tăng giá toàn thị trường, mà như một cơ hội phục hồi có chọn lọc cho các cổ phiếu vốn hóa nhỏ, thanh khoản thấp và bị định giá thấp. Morningstar nhận định rằng nhóm small caps hiện đang giao dịch ở mức chiết khấu hấp dẫn so với large caps, tạo tiềm năng bật mạnh nếu bất ổn chính trị được kiểm soát.

Tâm bão Fed

Nếu như Hiệu ứng Tháng Giêng truyền thống mang hơi thở lạc quan, thì bối cảnh chính sách tiền tệ hiện tại lại thổi vào đó một luồng gió cực kỳ lạnh giá. Biên bản cuộc họp tháng 12/2025 của FOMC tiết lộ một sự chia rẽ sâu sắc trong nội bộ cơ quan quyền lực nhất phố Wall. Dù đã thực hiện lần cắt giảm lãi suất thứ ba trong năm, đưa lãi suất mục tiêu về khoảng 3.5%-3.75%, đa số thành viên lại cho rằng chính sách hiện tại đã ở “vị thế tốt” và ủng hộ một kỳ tạm dừng kéo dài.

Một số quan chức, như Waller và Williams, ước tính Fed chỉ còn khoảng 50 đến 100 điểm cơ bản nữa là chạm mức lãi suất trung lập. Thị trường từng định giá tới 85% khả năng Fed sẽ duy trì trạng thái tạm dừng này tại cuộc họp tháng 1, nhưng mọi tính toán đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi một yếu tố ngoại vi: áp lực chính trị trực tiếp từ Nhà Trắng.

Tổng thống Donald Trump đã và đang mở một mặt trận công kích chưa từng có tiền lệ vào Fed và lãnh đạo của nó. Ông liên tục gọi Chủ tịch Jerome Powell là “kẻ ngốc”, công khai đe dọa sa thải dù nhiệm kỳ của Powell còn kéo dài đến tháng 5/2026, và gần đây còn nhắc đến ý định kiện ông vì những “sai lầm nghiêm trọng” liên quan đến chi phí cải tạo trụ sở.

Đáng chú ý, Tổng thống tuyên bố sẽ công bố ứng cử viên thay thế vào chính tháng 1/2026. Những động thái này không chỉ làm xói mòn nghiêm trọng tính độc lập của ngân hàng trung ương, vốn là nền tảng của niềm tin tài chính toàn cầu, mà còn trùng khớp nguy hiểm với một sự kiện pháp lý trọng đại khác: Tòa án Tối cao Mỹ dự kiến tổ chức phiên tranh luận miệng vào tháng 1 về vụ việc liên quan đến Thống đốc Fed Lisa Cook - người đã kiện sau khi bị Tổng thống cố gắng cách chức. Phán quyết của vụ án này có thể tạo ra một tiền lệ lịch sử về quyền hạn của tổng thống đối với Fed, thêm nhiên liệu vào ngọn lửa bất ổn.

Lịch trình căng thẳng

Những xáo trộn về chính sách và nhân sự cấp cao diễn ra trong một khung thời gian vô cùng nhạy cảm. Nguy cơ đóng cửa chính phủ lần thứ hai đang hiện hữu khi các gói trợ cấp y tế sắp hết hạn vào cuối năm 2025, chỉ vài ngày sau cuộc họp FOMC tháng 1. Một kịch bản đóng cửa lặp lại sẽ dẫn đến sự gián đoạn kéo dài trong việc công bố các dữ liệu kinh tế quan trọng, khiến Fed phải “bịt mắt” điều hành chính sách trong một môi trường vốn đã đầy mù mờ.

Tuy nhiên, trước khi mối đe dọa đó xảy ra, thị trường sẽ phải đương đầu với một loạt các chỉ số then chốt ngay trong những ngày đầu năm mới. Lịch trình dày đặc bắt đầu với Chỉ số Chi tiêu Tiêu dùng Cá nhân (PCE) lõi - thước đo lạm phát được Fed ưa chuộng nhất, tiếp nối bởi số liệu ISM/PMI sản xuất, JOLTS về cơ hội việc làm, và đỉnh điểm là Báo cáo Việc làm Phi nông nghiệp (Non-farm Payrolls) đầy đủ vào ngày 9/1.

Những con số này sẽ là thước đo thực tế để trả lời câu hỏi liệu nền kinh tế có đủ mạnh mẽ để Fed duy trì tạm dừng, hay lạm phát và thị trường lao động vẫn còn quá nóng khiến họ phải cân nhắc lại lộ trình.

Sự mâu thuẫn trong kỳ vọng được thể hiện qua hai dự báo trái chiều: JPMorgan Chase lạc quan dự báo S&P 500 có thể chạm mốc 8.200 điểm trong năm 2026 nếu kinh tế tăng tốc, trong khi Morgan Stanley và nhiều nhà phân tích khác lại nhấn mạnh rủi ro từ thuế quan, bất ổn chính sách và một nền “Kinh tế hình chữ K” - nơi sự thịnh vượng chỉ tập trung vào một số ít lĩnh vực công nghệ trong khi phần lớn nền kinh tế còn lại trì trệ.

Biến động lan tỏa

Sự lo ngại của thị trường không chỉ dừng lại ở cổ phiếu và trái phiếu, mà đang lan tỏa sang các lớp tài sản khác, tạo nên những tín hiệu phân hóa đáng suy ngẫm. Đáng chú ý nhất là sự bùng nổ biến động trong thị trường hàng hóa, đặc biệt là bạc.

Biến động giá bạc giao ngay trong 10-30 ngày qua đã đạt mức 55%, vượt xa biến động của nhóm cổ phiếu meme vốn nổi tiếi với sự dao động mạnh, theo dữ liệu từ Goldman Sachs và CME. Các chuyên gia từ Société Générale cho rằng đà tăng này phần lớn đến từ hoạt động phòng vệ rủi ro địa chính trị liên quan đến Nga, Venezuela và Đài Loan. Họ nhận định thị trường bạc chưa rơi vào trạng thái bong bóng, nhưng biến động cao sẽ còn tiếp diễn.

Tuy nhiên, điều đáng nói là sự biến động mạnh mẽ này chưa lan tỏa đáng kể sang thị trường lãi suất và cổ phiếu. Seeking Alpha thậm chí cảnh báo rằng tháng 1/2026 có thể là khởi đầu cho một giai đoạn biến động lớn hơn, thậm chí mở màn cho một thị trường gấu nếu bong bóng tín dụng có dấu hiệu nứt vỡ. Sự phân kỳ này cho thấy thị trường vẫn đang trong trạng thái dò tìm phương hướng, với các dòng tiền tìm đến những nơi trú ẩn khác nhau, từ kim loại quý (vàng, bạc tăng mạnh) cho đến những hành vi phòng ngừa rủi ro qua đường cong lợi suất (đường cong trái phiếu kho bạc dốc hơn) và sự suy yếu đồng thời của đồng USD lẫn Bitcoin.

Góc nhìn của các tổ chức lớn và cơ hội cho nhà đầu tư cá nhân

Trong bối cảnh phức tạp đó, các tổ chức tài chính lớn vẫn tìm kiếm cơ hội. Hoạt động của các quỹ đầu cơ (hedge fund) - thường là những “cá mập” dẫn dắt thị trường - cho thấy họ vẫn có thể thu lợi nhuận trong môi trường đầy thử thách. Dữ liệu từ HFR ghi nhận chỉ số HFRI Fund Weighted Composite tăng +1.4% trong tháng 1/2025, dẫn dắt bởi nhóm Equity Hedge với mức tăng +2.1%. Điều này chứng minh rằng ngay cả trong biến động, vẫn tồn tại những cơ hội được kiến tạo nhờ chiến lược linh hoạt và khả năng định giá chính xác.

Đối với nhà đầu tư cá nhân, đặc biệt là những người mới tiếp cận thị trường, January Effect 2026 mang đến cả lời hứa hẹn lẫn cảnh báo rủi ro cao. Nhóm small caps, theo truyền thống, là đối tượng hưởng lợi lớn nhất từ hiệu ứng này.

Một nghiên cứu học thuật gần đây trên tạp chí Global Finance Journal (9/2025) củng cố quan điểm trên, chỉ ra rằng cổ phiếu có vốn hóa nhỏ, sở hữu thể chế thấp và hiệu suất kém trong quá khứ thường phục hồi mạnh mẽ nhất sau kỳ nghỉ năm mới. Trên thực tế, một số cổ phiếu công nghệ bị bán tháo trong năm 2025, như nCino (NCNO), Global-e Online (GLBE), GitLab (GTLB) và Samsara (IOT), được các nhà phân tích như Nasdaq đánh giá có triển vọng phục hồi mạnh nhờ nền tảng cơ bản vững và lực đẩy từ AI. Kỳ vọng lợi nhuận năm tài chính 2026 của Global-e Online thậm chí được nâng lên 94 cent/cổ phiếu, tăng 177.06% so với năm trước.

Tuy nhiên, trong môi trường hiện tại, việc chọn lọc cổ phiếu chất lượng và quản lý rủi ro trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Thay vì kỳ vọng vào một đợt tăng giá toàn thị trường, nhà đầu tư cần có cái nhìn cực kỳ tỉnh táo và kỷ luật, tập trung vào những doanh nghiệp có bảng cân đối kế toán lành mạnh, dòng tiền ổn định và có khả năng chống chịu trước biến động chính sách. Việc đa dạng hóa danh mục và theo dõi sát sao mọi tín hiệu từ Washington, từ biên bản Fed đến các phán quyết của Tòa án Tối cao, là chìa khóa sống còn.

Kết luận

January Effect năm 2026 có thể sẽ đi vào lịch sử không phải như một tháng của sự phục hồi lạc quan thuần túy, mà như một tháng của những sự lựa chọn then chốt và sự phân hóa sâu sắc. Sự kết hợp chưa từng có giữa một Fed bị công kích và chia rẽ, nguy cơ đóng cửa chính phủ, lịch kinh tế dồn dập và biến động gia tăng từ thị trường hàng hóa đang tạo ra một hỗn hợp dễ cháy. Hiệu ứng Tháng Giêng truyền thống, với sức mạnh đã suy yếu qua nhiều năm, giờ đây phải đối mặt với thử thách lớn nhất từ trước đến nay.

Tuy nhiên, chính trong sự hỗn loạn lại nảy sinh cơ hội. Các nhà đầu tư sáng suốt, với sự kiên nhẫn và nghiên cứu kỹ lưỡng, vẫn có thể tìm thấy những viên ngọc thô trong nhóm cổ phiếu vốn hóa nhỏ và công nghệ bị bán tháo quá mức. Điều quan trọng nhất không phải là dự đoán chính xác diễn biến ngắn hạn của thị trường, mà là xây dựng một danh mục đầu tư vững chắc, có khả năng chống chịu trước mọi cơn bão chính sách và biến động.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa tài chính ngày càng sâu rộng, những quyết định được đưa ra tại Washington và phản ứng của thị trường New York trong tháng 1 lịch sử này chắc chắn sẽ gây ra những cơn địa chấn lan tỏa đến mọi thị trường, bao gồm cả Việt Nam.